Termsheet (Ön Protokol)

Ön sözleşme, ön protokol, protokol vb ifadelerle de anılan bu doküman, Yatırım Sözleşmesinde bulundurulması planlanan hak ve yükümlülüklerin çerçevesini önceden çizmek amacıyla düzenlenir. Termsheet, erken aşama yatırım turlarında olmazsa olmaz kabul edilen bir aşama değildir (nice-to-have). Doğrudan Yatırım Sözleşmesi görüşmelerine geçilebilir. Fakat yatırımın tamamlanmasını etkileyebilecek ölçüde ağır talepler söz konusu olacaksa; bu tür hak ve imtiyazlar konusunda yatırımcı beklentilerini sözleşme öncesi dönemde öğrenme imkanı sağlaması bakımından kıymetlidir. Bu nedenle termsheetin DD sürecinden önce görüşülmesi taraflara zaman kazandırmaktadır.

​

Termsheet, Yatırım Sözleşmelerinin iskeletini oluşturması bakımından önem arz eder. Zira çok daha kapsamlı ve detaylı olarak yazılan Yatırım Sözleşmeleri, termsheette bulunan hususların genişletilmesi ve hukuk usulüne ilişkin konuların eklenmesi ile oluşturulmaktadır. Bu dokümanı konsantre edilmiş Yatırım Sözleşmesi olarak düşünebiliriz.

 

Termsheet’in çerçeve olarak; yatırım ve sermaye matematiği, girişimci yükümlülükleri, yatırımcı hakları, payların devri, yönetim ve gözetim ile çıkışa (exit) ilişkin düzenlemeleri ihtiva etmesi beklenir. Bağlayıcılığı, içerisinde bulunan hükümlere göre değişmekle birlikte; erken aşama girişim sermayesi yatırımlarında birleşme, devralma veya yüksek bedelli yatırım işlemlerinde zaruri görülen bağlayıcı hükümlere pek rastlamayız.

 

Termsheet ile birlikte zaman zaman Letter of Intent (LoI) ve Memorandum of Understanding  (MOU) isimli dokümanlara da  rastlarız. Bu üç başlık ve aynı amaçla düzenlenmiş başkaca  dokümanlar, temelde birer ön sözleşmedir. LoI daha çok mektup formatında taahhüt etme diliyle ve yer yer tek taraflı olarak düzenlenirken; MOU başlığıyla gördüğümüz dokümanlar anlaşmanın hedefi, amacı, tarafların üstleneceği yükümlülüklere ilişkin ön prensiplerde uzlaşılması ve deal yapılanmasının bu prensiplere uygun ilerlemesini teminen imzalanmaktadır. Gentlemen's Agreement olarak bildiğimiz centilmenlik anlaşmaları da bu başlık altında değerlendirilebilir.

 

Gelelim işin ticari tarafına. Girişim sermayesi yatırımlarının karar ve işlem süreci çoğu zaman girişimci tahayyülünden uzun sürmektedir. Bu nedenle özellikle yüksek büyüme trendinde olan girişimler, yatırım sürecinin sonlarına yaklaşıldıkça, başlangıçta Termsheette taahhüt edilen değerleme yahut koşulları güncel şartlarda tatmin edici bulmayabilir. Aynı şekilde süreç içerisinde daha iyi şartlarda bir yatırım anlaşması imkanı doğabilir (yeni bir lider yatırımcının tura dahil olması ve belirli hakları talep etmesi gibi). Böylesi ihtimallerde uzlaşılan bir termsheet üzerinde yapılmak istenen değişiklikler, muhtemelen olumsuz karşılanacağı gibi ilişkilere de zarar vermeye gebedir. Haliyle termsheette yazılı değerlemenin ne kadar süre ile geçerli olacağına dair hüküm barındırmak, alternatif senaryolarda elinizi kuvvetlendirecektir. Keza erken aşama girişim sermayesi yatırımlarında sık rastlanmasa da yatırım görüşmelerinin münhasıran (exclusivity) ilerlemesi, yani termsheet yürürlükte kaldığı sürece yalnızca işlemin tarafı olan yatırımcı ile görüşme yapılması gibi talepler ihtimal dahilindedir. Bu durumda da akdedilen protokole bağlı kalmak ve olası hukuki ihtilafların önüne geçebilmek adına termsheetin geçerliliğini süre ile sınırlamak elzemdir. Uygulamada, Termsheet’e “2 ay, 40 gün, 20 iş günü süreyle geçerlidir” şeklinde kayıtlar düşmek bağlayıcılığın zamansal olarak sınırlanması açısından kullanışlı olmaktadır.

 

Diğer bir konu ise termsheeti müzakere edeceğiniz taraflar hakkında. Termsheet, Startup tarafından masaya konulabilir. Girişimcinin “ben bu şartlarda bir yatırım arıyorum” demesi en doğal hakkı olsa gerek. Fakat uygulamada “money talks”. Bu nedenle finansmanı sağlayan taraf, yatırımın şartlarını da belirlemek istemektedir. Bu da onların en doğal hakkıdır.

Girişimci açısından her bir yatırım görüşmesine termsheetle gitmek akıllıca olmaz. Çünkü Yatırım Sözleşmeleri bütün yatırımcı ve pay sahiplerini ilgilendirir. Bu nedenle Yatırım Sözleşmelerinin ana hatları konusunda öncelikle lider sermayedar ile görüşmenizi tavsiye ederim. Lider yatırımcı ile termsheeti netleştirip diğer yatırımcılara bu haliyle sunduğunuzda hem pazarlık gücünüz artacak hem de diğer yatırımcılar ile müzakere kolaylaşacaktır. 800.000 usd yatırım yapan kurumsal yatırımcının YK Üyeliği atamada imtiyaz hakkına sahip olması, 50.000 USD yatırım yapan melek yatırımcıda bir taraftan faaliyetlerin takip edileceğine dair güven uyandırmaktayken, diğer yandan ilgili hakkın aynı şekilde talep edilmesi halinin makul olmayacağı fikrini oluşturacaktır. Konu melek yatırımcı için açılmadan, kapanmış olur.

​

Ekosistemde yer yer aksine rastlasak da; erken aşama girişim sermayesi yatırımlarında termsheetin 5 sayfayı geçmesi beklenmez. Uzun uzadıya yazılan termsheetleri neden kullanıyorlar, ben de anlamıyorum açıkçası. Uzun termsheetler ile detaylıca korunması gereken hukuki ve ticari menfaatlere erken aşamalarda pek rastlamayız. Zaten böylesi kapsamlı termsheetler, ekseriyetle hacimli yatırım, birleşme ve devralma süreçlerinin konusudur. Uzun termsheetler erken aşama girişimlerde, özellikle de ilk yatırımlarını almakta iseler, hukuk, zaman ve kaygı maliyeti oluşturmaktadır.

 

Termsheetler; girişimcinin, yatırımcısını erken dönemde tanıması ve anlaması bakımından önemli dokümanlardır. Zira keşif (scout) ve analiz aşamasında akış tek taraflıdır. Bir menfaat çatışmasından söz edilemez. Yatırımcının önündeki perde termsheet görüşmelerinde aralanır. Gelen dokümandan tutun, sözleşme revizelerindeki yorumlara kadar, yatırımcının her eylemi zihninizdeki yatırımcı bir persona oluşmasına hizmet edecektir. Yatırımcınızın ne kadar disiplinli çalıştığı, deadline sadakati, süreçlerde sözlü taahhütlerine ne kadar uyumlu hareket ettiği gibi konular bu aşamada belirgin hale gelmektedir. Biliyorsunuz yatırımcılar zaman zaman smart investor olma iddiasında biraz ölçüsüz olabiliyor. Mesela ben girişimci olsam, deadline tutturamayan, iç süreçleri karmaşık ve uzun süren yatırımcının gözetim ve denetim yetkisi olmasına sıcak bakmazdım.

 

Son olarak termsheet aşamasının müzakeresinden bahsetmek isterim. Öncelikle bilinmesi gerekir ki; Yatırım Sözleşmelerinde kırmızı çizgiler dışında birçok husus esnetilebilir durumdadır. Zira Yatırım Sözleşmeleri, tarafların sözleşme serbestisi ilkesi çerçevesinde, kanuni düzenlemelere aykırı olmadığı sürece, dilediklerince düzenleme yapmasına imkan sağlamaktadır. Haliyle termsheet görüşmelerindeki hükümleri büyük ölçüde değiştirmek mümkündür. Fakat Hukuki Müzakere bölümünde anlatmaya çalıştığım bunun da bir yolu yordamı olmak zorunda. Uzayan müzakere süreçleri tarafları bazen isteksizliğe sürüklerken, bazen de uzlaşma konusunda tamamlanması arzusuyla karşılıklı tavizkârlığa iter. Bu durumdan faydalanmak mümkündür. Konudaki kişisel fikrim, süreç yönetiminin tamamen yatırımcıya bırakılmaması gerektiği yönünde. Paraya ihtiyacınızın aciliyeti, yatırımın heyecanı veya yatırımcının talepkârlığı sizi etkilememeli. Bunu “gerekirse parayı almayın” hadsizliğiyle değil, bu sürecin daha makul yürütülebileceğini çokça tecrübe etmiş biri olarak söylüyorum. Deadline size makul gelmiyorsa, konuşmalısınız. Münhasırlık varsa, konuşmalısınız. Süreç içerisinde VC çalışanlarıyla anlaşamadığınızı düşünüyorsanız, konuşmalısınız. İlişkiler zamanla gelişecek, değişecektir. Fakat idareten ilerlenmesi halinde, termsheette tanınan haklar, imtiyazlar ve harcadığınız süre kalıcıdır.